Hebben gevangenen ook recht op gezondheidszorg?

Kayihan PALA*

Ik weet nog hoe verdrietig ik was toen een veroordeelde patiënt met een chronische ziekte mij vertelde dat hij al drie weken moest wachten op een onderzoek en dat hij moeite had om aan de medicijnen te komen die hij regelmatig moest gebruiken.

Naast structurele problemen in gevangenissen die een negatieve invloed hebben op de factoren die de gezondheid bepalen, zoals isolatie, zijn er ook systeemproblemen en slechte praktijken die de toegang tot gezondheidszorg verhinderen of vertragen.

Volgens de meest recente gegevens zitten er meer dan 400.000 gevangenen in bijna 400 gevangenissen (395). Hun gezondheid wordt voornamelijk negatief beïnvloed door ruimtelijke problemen en de omstandigheden waarin ze leven, maar het is niet bekend hoeveel van hen ziek zijn. Omdat ze geen regelmatige gezondheidscontroles krijgen en pas wanneer hun gezondheidsklachten sterk toenemen en ze de mogelijkheid hebben om zich te laten onderzoeken, kan een diagnose worden gesteld. Er is geen openbare informatie over de diagnoses en toegepaste behandelingen en er worden geen antwoorden gegeven op Kamervragen.

Eerlijk gezegd worden gevangenen dubbel gestraft. Ze worden voor een bepaalde periode van hun vrijheid beroofd, conform de wet (ik maak hierbij een onderscheid tussen politieke gevangenen en onschuldige gevangenen). Bovendien worden ze gedwongen hun straf uit te zitten en krijgen ze geen toegang tot adequate en tijdige gezondheidszorg, wat in strijd is met de mensenrechten.

Eenzame opsluiting is een van de belangrijkste bronnen van gezondheidsproblemen bij gevangenen. Studies tonen duidelijk aan dat eenzame opsluiting langdurige en permanente schade veroorzaakt. Het is aangetoond dat een deel van de hersenen dat een sleutelrol speelt bij het geheugen, fysiek krimpt wanneer er gedurende langere tijd geen menselijk contact is. Het is bekend dat het ontnemen van sociale omgevingen negatieve emoties oproept, zoals uitsluiting, afwijzing of een gevoel van verlies. De effecten van eenzame opsluiting op de geestelijke gezondheid kunnen dodelijk zijn. Het hoge zelfmoordcijfer onder gevangenen in eenzame opsluiting is hiervan het sterkste bewijs.

Zelfs als iemand niet met een psychisch probleem de gevangenis ingaat, is het mogelijk dat hij of zij door de gevolgen van isolatie een bepaald psychiatrisch syndroom ontwikkelt. De persoon kan intolerantie ervaren voor alledaagse dingen zoals het geluid van waterleidingen, hallucinaties en illusies, ernstige paniekaanvallen, moeite met denken, concentratie en geheugen, aanhoudende obsessieve en soms schadelijke gedachten, paranoia, problemen met impulsbeheersing en delirium. Onderzoek toont aan dat veel van de problemen die mensen ontwikkelen als gevolg van isolatie, aanhouden nadat ze uit de gevangenis zijn vrijgelaten.

Er is een probleem van isolatie in gevangenissen in Turkije, vooral in de gevangenissen die worden omschreven als ‘goede’ gevangenissen. De negatieve effecten van isolatie op de gezondheid van gevangenen worden genegeerd…

Gedetineerden hebben nauwelijks informatie over hun gezondheidstoestand, tenzij ze lichamelijke klachten vertonen die verband houden met de ziekte. Volgens de huidige wetgeving in ons land moeten er echter jaarlijks regelmatige gezondheidscontroles worden uitgevoerd voor elke burger, afhankelijk van de kenmerken van de risicogroep waarin hij of zij zich bevindt (leeftijd, geslacht, tabaksgebruik, BMI, enz.). Zo kan bescherming worden geboden tegen veelvoorkomende chronische ziekten, met name hoge bloeddruk en diabetes, of kan verergering van de ziekte worden voorkomen door een vroege diagnose te stellen.

Er zitten bijna 100.000 drugsverslaafden in de gevangenis en nadat ze zijn gepakt, worden ze direct naar de gevangenis gestuurd zonder enige vorm van rehabilitatie. Ze ervaren niet alleen ernstige gezondheidsproblemen door ontwenningsverschijnselen, maar missen ook een belangrijke kans op verslavingsbehandeling en -rehabilitatie.

De problemen die de overcapaciteit in gevangenissen met zich meebrengt, met name op het gebied van huisvesting, hebben ook een negatieve invloed op de gezondheid van gevangenen. Volgens officiële cijfers zijn er ongeveer 300.000 bedden in gevangenissen, maar meer dan 400.000 gevangenen en veroordeelden. Een gevangene vertelde me ooit dat er 59 mensen in een cel van 24 personen zaten; ik was getuige van zijn angst omdat ze om de beurt moesten slapen, en ik hoorde hoe zijn biologische ritme verstoord raakte. Veel gevangenissen in het land hebben meer gevangenen en veroordeelden dan hun capaciteit.

Overigens is Turkije het land met het hoogste aantal gevangenen in de gevangenissen van alle Europese landen. In de landen van de Raad van Europa lag het gemiddelde in 2023 op 124 per 100.000 inwoners. In Turkije lag dit aantal op 408 en nu ligt het zelfs nog hoger.

Terwijl kinderen tussen de 0 en 6 jaar die hun leven in de gevangenis doorbrengen met hun moeders een apart probleem vormen (bijna 800 kinderen bevinden zich nu in deze situatie), vormen kinderen die na hun zesde jaar worden vrijgelaten terwijl hun moeders binnen zitten ook een apart probleem. Dit zijn kinderen die moeten opgroeien zonder de kans te krijgen hun jeugd te beleven; blootgesteld aan vele trauma's die hun gezondheid hun hele leven negatief kunnen beïnvloeden...

Een ander probleem in gevangenissen is dat er vrijwel geen ruimtelijke voorzieningen zijn voor mensen met een beperking. Bovendien is er geen behoefte aan specifieke voorzieningen voor mensen met een beperking, of het nu gaat om detentie, transport naar de gevangenis of het voldoen aan hun gezondheidsbehoeften. Laatst hoorde ik de pijn van een oude man met handboeien en een ontbrekend been toen hij in het gevangenistransport werd geladen, tot grote schaamte van ons allemaal.

Hoewel de Verenigde Naties hebben verklaard dat “alle gevangenen beschermd zullen worden in overeenstemming met de mensenrechten en fundamentele vrijheden zoals vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, met uitzondering van de beperkingen die duidelijk noodzakelijk zijn voor opsluiting”, lijkt het erop dat gezondheidszorg geen recht is voor gevangenen in Turkije.

Arts, hoogleraar volksgezondheid, plaatsvervangend CHP Bursa