Schreeuwen, gekreun en ritmische percussie: chimpansees combineren geluiden als menselijke woorden

Om de oorsprong van menselijke communicatie te ontrafelen, is het nuttig om te kijken naar degenen die meer dan 90% van hun DNA met ons delen: chimpansees . Diep in de regenwouden van Afrika klimmen deze primaten niet alleen in bomen en vechten ze niet alleen om rijp fruit. Ze communiceren ook, en doen dat met een verrassende complexiteit.

Ze maken zichzelf verstaanbaar door middel van gebaren, met bijna dezelfde cadans en snelheid als mensen. Ze weten hoe ze elkaar aanwijzingen moeten geven , zodat ze plannen kunnen bedenken waar beide partijen voordeel van hebben . Net als mensen leren ze door te observeren : ze imiteren wat hun leeftijdsgenoten doen en integreren dat in hun dagelijks leven. De wetenschap richt zich al lange tijd op deze gezichtsuitdrukkingen. De vocalisaties zijn daarentegen een minder onderzocht aspect. Maar die merkwaardige schreeuwen en gillen bevatten boodschappen die complexer zijn dan je zou denken. Dat stelt een internationaal onderzoeksteam dat zich heeft verdiept in het dichte en vochtige bosecosysteem van Ivoorkust (Afrika) en meer dan 4.000 geluiden heeft opgenomen van 53 wilde chimpansees ( Pan troglodytes ) die betrokken zijn bij het Chimpanzee Taï -beschermingsproject .

De nieuwe analyse van deze hijgen, grommen en schreeuwen, gepubliceerd in het tijdschrift Science Advances, bracht een fascinerende bevinding aan het licht: chimpansees combineren deze geluiden tot specifieke vocale sequenties om verschillende alledaagse situaties in het wild te beschrijven. Ze gebruiken deze roep om naar voedsel te zoeken, een nest te bouwen, een bedreiging het hoofd te bieden of te reageren op agressie. Het onderzoek, geleid door Cédric Girard-Buttoz, onderzoeker bij het Lyon Neuroscience Research Center (Frankrijk), identificeerde 16 van deze klinkercombinaties of bigrammen. De auteurs beschrijven vier verschillende mechanismen waarmee betekenis via deze combinaties wordt getransformeerd. En het allerbelangrijkste is dat de combinatie van deze vocalisaties niet willekeurig is.

"In essentie proberen we de oorsprong van de menselijke taal te begrijpen", vertelt de hoofdauteur aan EL PAÍS. Uit het onderzoek dat vrijdag werd gepubliceerd, blijkt dat deze stempatronen een tussenstadium in de evolutie van taal vertegenwoordigen. "Chimpansees gebruiken individuele geluiden die lijken op woorden", legt Girard-Buttoz uit. Chimpansees kunnen niet spreken omdat ze niet over de juiste anatomische structuur beschikken. Ze kunnen echter wel communiceren.

Deze klankcombinaties zijn als kleine bouwstenen. Iets wat vergelijkbaar is, volgens de auteurs, met de situatie waarin mensen termen als ‘koud’ en ‘regenachtig’ in één zin samenvoegen om een ​​idee over te brengen. "De vocalisaties zijn in alle populaties hetzelfde, van Senegal tot Tanzania, maar de combinaties variëren enigszins", zegt hij. Lara Carrasco, doctor in de primatologie aan de Universiteit van Barcelona, ​​vindt het belangrijk om de oorsprong van taal te onderzoeken, maar erkent dat het een ingewikkelde taak blijft. “Uiteindelijk hebben we de neiging om te antropomorfiseren [menselijke eigenschappen toe te schrijven] en alles naar ons eigen territorium en onze eigen interpretatie ervan te brengen”, merkt hij op. Voor haar is het iets ‘moeilijk te interpreteren’.

Het is niet de eerste keer dat bigrammen zijn bestudeerd. Tot nu toe werd dit fenomeen altijd geïsoleerd en bij verschillende soorten onderzocht. Sommige vogels, zoals de Sumatraanse babbelaar ( Garrulax bicolor ), combineren ook geluiden, maar alleen in gevaarlijke situaties. Chimpansees daarentegen vertonen een flexibiliteit en rijkdom die meer op die van ons lijkt. "Hun communicatie is veelzijdiger en diverser dan die van andere dieren", voegt Girard-Buttoz toe.

Primatoloog Miquel Llorente , hoogleraar aan de Universiteit van Girona, is van mening dat het onderzoek ons ​​dwingt om een ​​nieuwe blik te werpen op een onderzoekslijn die ‘enigszins op de plank was gelegd’. "Misschien is het de moeite waard om nog eens te kijken naar de manier waarop chimpansees deze geluiden gebruiken. Dat kan ons helpen beter te begrijpen hoe mensen op deze manier communiceren", zegt hij.

Berichten in de wortels van bomen

Gebaren en vocalisaties zijn niet hun enige expressiemiddelen. Chimpansees communiceren ook met hun lichaam. Ze slaan met hun handen en voeten op holle wortels, takken en stenen, waardoor ritmische geluiden ontstaan ​​die door de jungle worden verspreid. Dit tromgeroffel is niet toevallig. Het heeft ritme en het heeft intentie.

Uit een ander onderzoek in het tijdschrift Current Biology blijkt dat oostelijke en westelijke chimpansees – twee verschillende ondersoorten – met hun handen en voeten op de buitenste wortels van bomen trommelen. Het onderzoek, geleid door Vesta Eleuteri van de Universiteit van Wenen (Oostenrijk), analyseerde 371 percussie-episodes over een periode van 24 jaar en ontdekte dat chimpansees niet willekeurig tikken, maar ritmisch. “Sommigen doen het zelfs met isochronie [tijdelijke regelmaat]”, legt Eleuteri uit.

De onderzoeker noemde de regelmatige beats met een percussie die lijkt op die van het nummer We Will Rock You van de groep Queen. En nogmaals: deze beats volgen een vast ritme, ze zijn niet willekeurig. Chimpansees maken geen muziek op de manier waarop mensen dat begrijpen, maar ze gebruiken wel ritme om over afstanden te communiceren. Iets wat gemeenschappen als de Bora , die in Colombia en Peru leven, de Akan (in Ghana) en de Bantu (van Kameroen tot Somalië) ook doen.

"Hoewel chimpansees geen muziek maken, kunnen de vaardigheden die ze gebruiken (zoals het genereren van ritmische patronen in objecten) evolutionaire bouwstenen zijn geweest voor de ontwikkeling van muzikaliteit", merkt hij op. Wetenschappers hebben daarentegen waargenomen dat westerse chimpansees beginnen met trommelen vóór het 'hijgen'- geluid. Deze oproep bestaat uit verschillende fasen: een inleiding, een crescendo en een climax. “De Oosterlingen slaan toe tijdens de laatste kreet”, verduidelijkt hij.

Een venster naar het bedreigde verleden

Onderzoek naar chimpansees en hun voorouders begon met baanbrekend onderzoek van Jane Goodall in de jaren zestig. Dit onderzoek markeerde een keerpunt in onze kennis over deze primaten en hun plaats in de evolutie. Dit alles leidt tot een belangrijke conclusie: communicatie is niet iets dat exclusief aan mensen voorbehouden is. Het is waarschijnlijk dat onze voorouders al over veel van de basiselementen voor complexe communicatie beschikten.

Volgens Cédric Girard-Buttoz hebben mensen dit systeem naar een hoger niveau getild. “Het verschil tussen dierlijke communicatie en menselijke taal is misschien niet zozeer een kwestie van aard, maar van gradatie”, reflecteert hij; Maar het behoud van chimpansees is van cruciaal belang voor het voortzetten van studies naar de communicatie van primaten. Deze dieren worden ernstig bedreigd door habitatverlies, jacht, handel in huisdieren en ziektes. Geschat wordt dat er nog zo'n 170.000 tot 300.000 chimpansees in het wild leven.

"Behoud zou zich niet alleen op aantallen moeten richten, maar op het behoud van hun culturele diversiteit. Elke groep biedt een kijkje in het leven van chimpansees en ons eigen verleden als mens", concludeert Vesta Eleuteri.