Szpitale powiatowe w kryzysie. Na horyzoncie niewypłacalność i zamykanie placówek

• Ekspertki Związku Powiatów Polskich Bernadeta Skóbel i Katarzyna Sekuła przygotowały raport dotyczący sytuacji finansowej szpitali powiatowych w 2024 r.
• Wskazane w nich dane ze wstępnych sprawozdań finansowych szpitali wskazują, w jak trudnej są sytuacji.
• Dla pacjentów oznacza to zagrożenie ograniczeniem dostępu do świadczeń zdrowotnych, a nawet możliwość zamykania szpitali.

Ekspertki Związku Powiatów Polskich Bernadeta Skóbel i Katarzyna Sekuła przygotowały raport dotyczący sytuacji finansowej szpitali powiatowych w 2024 r. Powstał w oparciu o dane ze wstępnych sprawozdań o finansach podmiotów wykonujących działalność leczniczą z sektora publicznego, które szpitale publiczne mają obowiązek sporządzić i przekazać w systemie Centrum e-Zdrowia.

Płynące z raportu wnioski dotyczące 219 podmiotów - w tym 170 samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz 49 spółek prawa handlowego, dla których organem prowadzącym lub właścicielskim jest powiat bądź miasto na prawach powiatu, nie napawają optymizmem.

Jak przypomniano w raporcie, szpitale powiatowe są w zdecydowanej większości finansowane ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia - kontrakty z NFZ stanowią główne źródło przychodów osiągając średnio 93 proc. ich przychodów netto ze sprzedaży.

Oznacza to, że ich funkcjonowanie niemal w całości uzależnione jest od decyzji płatnika publicznego, w tym od wysokości i struktury zakontraktowanych świadczeń, zasad rozliczania nadwykonań czy zmian w taryfikacji poszczególnych procedur medycznych

- wskazały autorki raportu.

Zauważyły że w związku z tym szpitale mają bardzo ograniczoną elastyczność w zarządzaniu finansami i niemal zerową zdolność do dywersyfikacji przychodów, natomiast jakiekolwiek opóźnienia w płatnościach przez NFZ, zmniejszenie kontraktu czy wprowadzenie niekorzystnych zmian systemowych mogą szybko prowadzić do pogorszenia ich sytuacji finansowej szpitali. Często jedynym rozwiązaniem jest zadłużanie.

Dalej w raporcie wskazano, że uzależnienie od NFZ oznacza, że szpitale nie są w stanie w pełni odpowiedzieć na potrzeby zdrowotne lokalnej społeczności, jeśli nie znajdują one odzwierciedlenia w strukturze zakontraktowanych świadczeń. W praktyce może to prowadzić do ograniczeń w dostępności usług mimo realnych potrzeb pacjentów. Ponadto brak możliwości negocjowania warunków finansowania powoduje, że nawet wzrost kosztów (np. wynagrodzeń czy energii) nie jest automatycznie kompensowany po stronie przychodowej, co z kolei pogłębia deficyty.

• Koszty działalności operacyjnej badanych 219 szpitali powiatowych przekroczyły w 2024 r. 29,2 mld zł, z czego największą część stanowiły: wynagrodzenia (40,5 proc. wszystkich kosztów operacyjnych) oraz usługi obce (30,6 proc.). To pokazuje ogromne obciążenie budżetów szpitali wynikające z kosztów zatrudnienia, co jest efektem presji płacowej i rosnących kosztów osobowych w systemie ochrony zdrowia i pozostawia niewielki margines na elastyczne zarządzanie budżetem. Duży udział kosztów osobowych odzwierciedla także kluczową rolę kadry medycznej i pomocniczej w funkcjonowaniu szpitali - bez zapewnienia odpowiedniego personelu niemożliwe jest prowadzenie bieżącej działalności ani realizacja kontraktów z Narodowym Funduszem Zdrowia. Z kolei wysoki udział kosztów obcych, czyli m.in. kosztów zewnętrznych usług diagnostycznych, sprzątania, ochrony, usług informatycznych, usług cateringowych czy usług medycznych realizowanych przez firmy zewnętrzne, choć może przynosić pewne oszczędności organizacyjne, to jednocześnie podnosi koszty stałe i ogranicza elastyczność finansową placówek.
• Przychody nie pokrywają kosztów działalności - łączna strata netto badanych podmiotów wyniosła ponad 772 mln zł, a strata ze sprzedaży przekroczyła 1,36 mld zł. Ponad 82 proc. szpitali wykazało stratę na działalności podstawowej. Niedobór przychodów stanowi poważne zagrożenie dla stabilności funkcjonowania szpitali powiatowych i oznacza, że jednostki nie są w stanie na bieżąco regulować zobowiązań, co prowadzi do pogłębiającego się zadłużenia, w tym także zobowiązań wymagalnych. W dłuższej perspektywie może to oznaczać konieczność ograniczania zakresu świadczonych usług, pogarszania jakości opieki czy nawet ryzyko niewypłacalności niektórychplacówek.
• Zobowiązania wymagalne, czyli takie, których termin spłaty już minął, występują w aż 127 spośród 219 szpitali, mimo że jednostki sektora finansów publicznych nie powinny generować takich zaległości. Ich obecność to dowód na chroniczne niedofinansowanie systemu.
• Prawie 80 proc. szpitali wykazuje płynność bieżącą poniżej bezpiecznego progu 1,5, a ponad połowa - płynność szybką poniżej 0,5, co oznacza utratę zdolności do regulowania krótkoterminowych zobowiązań.
• 56 szpitali z badanych 219 ma dług przekraczający wartość ich majątku.

Ekspertki ZPP podkreślają, że o ile pojedyncze przypadki ujemnych wyników operacyjnych i netto mogą wynikać z indywidualnych uwarunkowań organizacyjnych czy lokalnych, to zbiorczy obraz ponad 200 jednostek wskazuje na systemowe niedopasowanie modelu finansowania świadczeń zdrowotnych do rzeczywistych kosztów ich realizacji.

Straty na poziomie podstawowej działalności operacyjnej dowodzą, że większość szpitali nie ma możliwości pokrycia kosztów świadczeń z otrzymywanych środków - przede wszystkim z kontraktów NFZ. Co więcej, wykazana strata netto- pomniejszona o ewentualne dotacje czy inne formy wsparcia - wskazuje, że nawet dodatkowe źródła finansowania nie rekompensują bieżących niedoborów.

- wskazano w raporcie ZPP.

Ekspertki przestrzegają, że w dłuższej perspektywie, przy braku zmian systemowych, tak pogłębiający się deficyt operacyjny grozi nie tylko dalszym zadłużaniem szpitali, ale także ich niewypłacalnością, ograniczeniem dostępu do świadczeń zdrowotnych oraz utratą ciągłości funkcjonowania części jednostek medycznych.