Overdracht, symptomen, nawerkingen: moeten we bang zijn voor chikungunya?

Het is een ziekte die zich steeds verder verspreidt en steeds meer gevallen veroorzaakt: het chikungunyavirus. De overzeese departementen worden het zwaarst getroffen. Op Réunion zijn sinds begin dit jaar zo'n 54.340 gevallen bevestigd, met 28 doden tot gevolg, aldus het Regionaal Gezondheidsagentschap (ARS). In Mayotte, eveneens in de epidemische fase, zijn in dezelfde periode 1.112 gevallen van chikungunya vastgesteld, aldus het ARS.

Frankrijk is niet immuun. Aan het begin van de zomer circuleerde het virus in een mate die nog nooit zo vroeg in het jaar was waargenomen. Public Health France meldt dat er tot 15 juli twaalf inheemse transmissieclusters in Frankrijk waren vastgesteld – wat betekent dat de infectie op het Franse vasteland plaatsvond. Dit komt neer op in totaal 30 gevallen.

Hoe wordt deze ziekte overgedragen? Wat zijn de symptomen? Is het gevaarlijk? En hoe kun je jezelf beschermen? BFMTV.com beantwoordt vijf vragen over het chikungunyavirus.

Chikungunya is een virusziekte die op mensen wordt overgedragen door de beet van twee Aedes-muggen: Aedes albopictus en Aedes aegypti. Beide muggen zijn te herkennen aan hun zwart-witte strepen, vandaar de naam tijgermug.

Zoals het Ministerie van Arbeid, Gezondheid, Solidariteit en Gezin uitlegt, komt de tijgermug oorspronkelijk uit Azië, maar is hij in 2004 op het Franse vasteland verschenen. Sindsdien heeft de mug zich in 81 departementen gevestigd. "Als hij zich eenmaal in een stad of departement heeft gevestigd, is het praktisch onmogelijk om hem te bestrijden."

Infectie vindt plaats wanneer een niet-geïnfecteerde mug een met het virus besmet persoon steekt, legt het Pasteur Instituut uit. De mug neemt vervolgens het virus op, dat zich vermenigvuldigt en vervolgens via een nieuwe beet op een ander persoon wordt overgedragen. In tegenstelling tot de gewone mug steekt de tijgermug voornamelijk overdag (vooral 's ochtends en 's avonds) en is hij stil,zoals ANSES aangeeft.

Alleen vrouwtjesmuggen steken om zich voort te planten. "Nadat ze gestoken zijn, zoeken ze stilstaand water in hun omgeving op om hun eitjes te leggen", aldus de prefectuur van Île-de-France. De eitjes hechten zich aan de droge wanden van containers die vol water zouden kunnen lopen, terwijl de larven er enkele maanden in kunnen overleven. Zodra ze in contact komen met water, ontwikkelen de larven zich. Binnen een week worden ze volwassen.

De voortplantingssnelheid van de tijgermug is exponentieel: een vrouwtje legt gemiddeld vijf keer in haar leven eieren, elke twaalf dagen, zo'n 150 eieren per legsel. Dat zijn 750 eieren per vrouwtje, volgens de ARS Auvergne-Rhône-Alpes.

De incubatietijd van de ziekte is twee tot tien dagen. De infectie veroorzaakt schade aan gewrichten (polsen, vingers, enkels, voeten, knieën en, in zeldzame gevallen, heupen of schouders), wat vaak zeer invaliderend is, vervolgt het Pasteur Instituut.

Het woord chikungunya betekent "voorovergebogen lopen" in het Makonde, een taal die gesproken wordt in het zuidoosten van Tanzania. Het verwijst naar de houding van patiënten die lijden aan gewrichtspijn.

Naast gewrichtspijn veroorzaakt de infectie ook hoofdpijn met koorts, hevige spierpijn, uitslag op de romp en ledematen, conjunctivitis en ontsteking van een of meer cervicale lymfeklieren, aldus het onderzoeksinstituut. Sommige patiënten hebben ook bloedingen uit het tandvlees of de neus gemeld.

Inserm legt uit dat de acute fase van chikungunya wordt gedefinieerd als de 21e dag na het begin van de symptomen, de postacute fase als de 90e dag na het begin van de symptomen en de chronische fase als de 3e maand na het begin van de symptomen. De redenen voor het aanhouden van de symptomen blijven echter onbekend.

"In sommige gevallen kunnen ernstige neurologische vormen optreden, waaronder meningitis en encefalitis en perifere zenuwbeschadiging", legt het Pasteur Instituut verder uit. Deze complicaties komen vooral voor bij ouderen of mensen met een verzwakt immuunsysteem, en bij pasgeborenen die in de baarmoeder tegelijk met hun moeder zijn geïnfecteerd.

Maar het onderzoeksinstituut wijst erop dat de ziekte zelden dodelijk is. De meeste patiënten die eraan overleden, hadden ook andere ziekten. Bovendien, als iemand eenmaal met het chikungunyavirus is besmet en hersteld is, "ontwikkelt hij of zij een blijvende immuniteit tegen toekomstige infecties", verzekert het Regionaal Gezondheidsagentschap van Réunion.

"Zodat ze het virus niet een tweede keer kan oplopen."

De infectie kan echter evolueren naar een chronische fase, "gekenmerkt door aanhoudende gewrichtspijn", voegt Inserm toe. Twee studies, uitgevoerd na de epidemieën van 2005-2006 en 2013, toonden aan dat meer dan de helft van de patiënten één tot twee jaar na het begin van de infectie nog niet volledig genezen is, met een verminderde kwaliteit van leven tot gevolg.

Deze chronische fase van de ziekte komt vooral voor bij mensen ouder dan 40, mensen met een voorgeschiedenis van gewrichtsaandoeningen of mensen die langer dan zeven dagen hoge koorts hebben. Het risico op chronische ziekte is ook groter bij vrouwen.

Er is geen specifieke behandeling beschikbaar; patiënten kunnen alleen symptomatische behandelingen (pijnstillers en ontstekingsremmers) krijgen. De symptomen verdwijnen echter over het algemeen vrij snel, waarbij de koorts en huiduitslag binnen een paar dagen verdwijnen.

Een vaccin, Ixchiq, werd ook goedgekeurd voor gebruik in 2024. Na ernstige bijwerkingen bij mensen ouder dan 80 met comorbiditeiten, besloten de gezondheidsautoriteiten afgelopen voorjaar echter hun vaccinatieaanbevelingen te herzien en de vaccinatie te beperken tot mensen jonger dan 65.

Het Europees Geneesmiddelenbureau oordeelde medio juli echter dat het vaccin wel degelijk aan mensen ouder dan 65 mag worden toegediend, zij het met de gebruikelijke voorzorgsmaatregelen.

Het Pasteur Instituut adviseert om lange kleding te dragen, huidwerende middelen te gebruiken en insecticiden te gebruiken. Maar het belangrijkste om de verspreiding van de tijgermug te beperken, is het verwijderen van stilstaand water waar de larven zich ontwikkelen.

Omdat deze muggen zich niet veel zelfstandig verplaatsen en slechts binnen een straal van 150 meter van hun geboorteplaats leven, waarschuwt de ARS Auvergne-Rhône-Alpes: "Als u een tijgermug in uw huis aantreft, komt dat doordat hij in de buurt is geboren: op een balkon van uw huis, in uw tuin of bij uw buren."

Tot deze waterreservoirs behoren: een schaal of bloempot, een gebruikte autoband, kinderspeelgoed, een regenton, tuinmeubelen, een opgevouwen zeil, een kruiwagen of een asbak... Soms zijn hele kleine voorwerpen al voldoende: de tijgermug heeft niet per se veel water nodig, "een petje is soms al voldoende voor de ontwikkeling van haar larven."

Deze ARS herinnert ons er dus aan dat de strijd tegen tijgermuggen "het hele jaar door" loopt. "Hun eitjes kunnen overleven en de hele winter wachten tot het mooie weer terugkeert." Het adviseert om regenwateropvangbakken af te dekken, apparatuur zoals goten of afvoerroosters schoon te maken om een goede waterstroom te bevorderen, en containers te legen na elke regenbui en na een afwezigheid van meerdere dagen. "Geen water = geen tijgermug."