Sally Ride, de baanbrekende astronaut die haar lesbische status moest verbergen om de ruimte te bereiken.

"Oh, trouwens, Sally Ride was homo." Dat was de kop die New York Magazine gaf aan het verhaal over de dood van Amerika's eerste vrouwelijke astronaut op 23 juli 2012. De kop was bedoeld om de ingetogen, nonchalante manier te benadrukken waarop de wereld zowel te weten kwam dat de pionier was overleden – aan alvleesklierkanker – als dat ze lesbisch was. Een woord in een persbericht, zorgvuldig opgesteld door haar en haar partner, dat slechts terloops "Tam O'Shaughnessy, haar partner gedurende 27 jaar" noemde, was bijna groter nieuws in de VS dan de dood van de eerste vrouw in de ruimte, een mijlpaal bereikt in 1983 (twintig jaar na Valentina Tereshkova met de USSR). National Geographic gaat morgen, dinsdag 17 juni, in première met een documentaire ( Sally , Disney+ ) die haar figuur herontdekt en de dubbele moeilijkheid waarmee de pionier te maken kreeg bij het bereiken van haar doel: de ruimte bereiken als vrouw en als lesbienne in een tijdperk dat even seksistisch als homofoob was. Een documentaire die, door de ontberingen van de pioniers in kaart te brengen, vooral een uitdaging vormt voor de huidige samenleving, waarin velen, zoals Donald Trump bij NASA, alle sporen van diversiteit of empowerment van minderheden willen uitwissen op hun weg naar echte gelijkheid.

"Elk kind droomde er ooit van om astronaut te worden, maar omdat het ruimtevaartprogramma alleen maar mannen waren, kwam het nooit bij me op dat ik er een zou kunnen zijn", begint Ride in de film, die is samengesteld uit beelden van zijn tijd bij het ruimtevaartagentschap en actuele verhalen van mensen die dicht bij hem stonden, zoals zijn weduwe, Tam O'Shaughnessy.

Gelukkig opende NASA in 1976 haar deuren voor de eerste lichting die vrouwen en raciale minderheden accepteerde, en Ride, geboren in Los Angeles in 1951, aarzelde geen moment om te solliciteren. Ze was astrofysicus aan Stanford University en amateurtennisster met de kwaliteiten om professioneel te zijn geweest, mocht iemand zich afvragen hoe meritocratie werkt. Bij de presentatie van die lichting van 35 kandidaten kregen er slechts 10 alle aandacht en urenlange, hartverscheurende persvragen: de zes vrouwen, drie zwarte mannen en één van Aziatische afkomst. Zij kregen het zwaarst te verduren. "Ze wilden niets weten over onze hoop op ruimteverkenning of wat we wilden doen. Ze kozen voor het stereotiepe perspectief: het romantische, de make-up, de mode... Het perspectief dat ze gewoonlijk gebruikten bij het rapporteren over vrouwen," herinnert een van de kandidaten uit die groep, Kathy Sullivan, zich.

"De enige nare momenten tijdens de training hadden te maken met de pers", herinnert Ride zich. En dat is makkelijk te geloven, gezien de zielige vragen die haar en haar collega's eind jaren zeventig en begin jaren tachtig werden gesteld. Vragen over moederschap, zwangerschap, of dat ze "huilt" onder druk – en dat nog voordat ze op het punt stond de ruimte in te vliegen. Zoals de documentaire duidelijk laat zien, wilden deze vrouwen bij het programma horen, maar tegelijkertijd waren het dappere en succesvolle professionals die niet terugdeinsden als het ging om het seksisme van die tijd. "Je zou die vraag niet eens moeten stellen, verwijder hem gewoon", zegt Judith Resnik tegen een verslaggever. "Noem me maar Dr. Ride of Sally", zegt de astronaut tegen een andere verslaggever die haar "Miss Ride" noemt.

Competitief en ambitieus, zoals iedereen die de ruimte in wil, wist Ride precies wat ze voor de camera's moest zeggen om zichzelf niet voor gek te zetten. "Zijn er mensen bij NASA die denken dat vrouwen er niet klaar voor zijn?" werd haar gevraagd. "Ik denk dat er mensen zijn die gewoon afwachten hoe ik het doe. Laat ik het zo zeggen."

Maar de waarheid is dat de druk het hoogst was in het Johnson Space Center, waar 4000 mannen en vier vrouwen aanwezig waren. Een plek die vernoemd is ter ere van Lyndon Johnson, de man die in de jaren 60 het Mercury-programma in de kiem smoorde , dat tot doel had vrouwelijke astronauten op te leiden aan het begin van de ruimtewedloop. De race die de Sovjets vier keer wonnen met Spoetnik , Laika , Joeri Gagarin en Teresjkova. En ook met Svetlana Savitskaja , de tweede vrouw in de ruimte, in 1982.

NASA's "mannencultuur" werd belicht in een inmiddels legendarische aflevering, verteld door Ride zelf in de documentaire. Zij was de eerste vrouw die controleerde wat zij "crew equipment" noemden, de toilettas voor in de ruimte. Ze wisten al wat ze in de mannentas moesten stoppen, maar wat in die van haar? "In hun oneindige wijsheid hebben NASA-ingenieurs een make-uptas ontworpen," zegt Ride botweg: kleine vakjes voor lippenstift, eyeliner, make-upremover... "Toen vroegen ze hoeveel tampons ze mee moesten nemen op een vlucht van een week. 'Is 100 het juiste aantal?' Ik zei nee, het was niet het juiste aantal."

"Sally pakt zo'n toilettas, een canvas tas met ritsen, en blijft er tampons uithalen als die grappige slangen die eruit springen bij goocheltrucs," herinnert Sullivan zich. "Wij zes samen zouden in een half jaar tijd niet alle tampons hebben gebruikt."

Toen Sally's moeder werd gevraagd commentaar te geven op de historische verandering die haar dochter in staat had gesteld astronaut te worden, riep ze uit : "God zegene Gloria Steinem!", verwijzend naar de historische feministe, die in 1983 ook haar lancering in de ruimte als VIP bijwoonde . Maar Ride hield zich vooral ingetogen en verdedigde haar positie als vrouw zonder zichzelf openlijk feminist te noemen (hoewel ze wel een historisch gesprek met Steinem had). Bij haar terugkeer op aarde, als de beroemdste vrouw ter wereld, voelde ze de angst, de druk van het rolmodel zijn – "vrouwen huilden als ze me zagen" – en moest ze in therapie om ermee om te gaan.

Ze ontmoette Tam tijdens haar tennislessen als tiener, met wie ze een hechte vriendschap ontwikkelde die in 1985, kort na haar terugkeer uit de ruimte, uitgroeide tot ware liefde. In 1982, voordat ze voor die missie werd geselecteerd, trouwde ze met een klasgenoot, Steven Hawley, die in de documentaire erkent: "We waren meer huisgenoten dan levenspartners." Ride scheidde in 1987 van zowel haar man als NASA, nadat ze na het ongeluk met de Challenger (waarbij haar vriend Resnik om het leven kwam ) ontdekte dat de NASA niet alles deed wat nodig was om haar bemanning te beschermen.

De astronaut verborg haar homoseksualiteit tot aan haar dood – "Ik was bang, en het breekt mijn hart", zegt haar weduwe nu – en daar had ze een goede reden voor. Haar vriend en beroemde tennisser Billy Jean King legt in de film uit welke exemplarische impact het moet hebben gehad op Ride toen ze begin jaren 80 zelf door de Walk of Shame werd gesleurd nadat ze als lesbienne was ontdekt, haar publieke gunst en miljoenen aan contracten was kwijtgeraakt.

Aan het einde van de documentaire klaagt een vriendin van Ride: "Ik ontdekte [dat ze lesbisch was] bijna tegelijk met de rest van de wereld: toen ik haar overlijdensbericht las. Ik was verdrietig dat de maatschappij iemand die we bewonderen, liefhebben en respecteren het gevoel kon geven dat ze iets over zichzelf moest verbergen."

"Sally moest een groot deel van haar identiteit onderdrukken om het hoogste glazen plafond te doorbreken", zegt Cristina Costantini, scenarioschrijver en regisseur van de documentaire, die waarschuwt, verwijzend naar de huidige regering van Trump, dat "veel van onze moeizaam verworven rechten opnieuw onder druk staan". Een paar weken geleden verwijderde NASA van haar website de aangekondigde intentie om een ​​vrouw op de maan te laten stappen tijdens de volgende bemande reis naar de satelliet, waarmee het laatste overgebleven glazen plafond voor vrouwelijke astronauten verdween. Tot de volgende Sally Ride erin slaagt het te doorbreken.